English
 
   
Gözden Geçirme
Psikiyatride ve Nörolojide Sosyal Bilişi Değerlendiren Türkçe Araçların Psikometrik Özellikleri: Dizgeli Gözden Geçirme

Doğukan KOÇYİĞİT, Mehmet Eren KILINÇ, Rana Nüve YILMAZ, Emre MUTLU, Yavuz AYHAN
Türk Psikiyatri Dergisi (2025) 36:414-426
DOI:
10.5080/u27665

[Geri]    [PDF]    [Summary]    [Yazara Mail]
ÖZET

Amaç: Sosyal biliş süreçlerinin kültürel normlardan etkilenmesi, sosyal biliş araçlarının kültüre özgü uyumlanmasına ve psikometrik olarak geçerlenmesine gereksinim oluşturur. Dizgeli gözden geçirme ile ruhsal veya nörolojik bozukluklarda sosyal bilişi ölçen Türkçe araçları derlemek; bu araçların uygulamasını özetlemek ve psikometrik özelliklerini sergilemek amaçlanmıştır. Yöntem: ‘Dizgeli Gözden Geçirme ve Toplu Çözümleme Ögelerinin Raporlanması’ (‘Preferred Preporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analysis’, PRISMA) 2020 rehberine uygun olarak MEDLINE, Web of Science, Scopus ve YÖKSİS veri tabanları başlangıç tarihinden Mayıs 2024’e kadar tarandı. Veri tabanlarına özgü anahtar sözcükleri belirlemek için SR-Accelarator Polyglot kullanıldı. Alanyazın taraması HMKSD (hastalar, müdahale, karşılaştırma, sonuç, desen; PICOS) ölçütlerine göre yapıldı. 3115 kayıt belirlendi ve bunlardan 157 kayıt çalışmaya dahil edildi. Ruhsal bozukluklarda veya nörolojik hastalıklarda kullanılan sosyal bilişi ölçen Türkçe araçlardan geçerlilik ve güvenilirliği olanların (i) görev özellikleri ve (ii) psikometrik özellikleri özütlendi. Bulgular: Toplam 46 araç (31 test ve 15 ölçek); 37 klinik tanı grubunda, 9 hasta yakını grubunda, 2 yüksek riskli grupta uygulanmıştır. Bu araçların psikometrik özellikleri 13 test (%41,9) ve 8 ölçek (%53,3) için çalışılmıştır. Türkçe olarak geliştirilen 4 araç vardır: Mizahı Anlama ve Değerlendirme Testi, Sözel Olmayan İpuçlarını Algılama Becerilerini Değerlendirme Testi, Dokuz Eylül Zihin Kuramı Ölçeği ve KA-Sİ Çocuk ve Ergenler İçin Eşduyum Eğilimi Ölçeği. En sık kullanılan test Gözlerden Zihin Okuma Testi (%52,2) ve en sık kullanılan ölçek Dokuz Eylül Zihin Kuramı Ölçeği’dir (%45,8). Gaf Tanıma Testi ve Gözlenebilir Sosyal Bilişi Değerlendirme Ölçeği diğer araçlardan psikometrik açıdan daha geniş değerlendirilmiştir. İç tutarlılık, test-tekrar test güvenilirliği, değerlendirici arası güvenilirlik araçların sırasıyla %75’inde, %55’inde, %30’unda; geçerlilik ölçüleri ise %45 ile %5 aralığında çalışılmıştır. Sosyal algılamayı ölçen araç bulunamamıştır. Video temelli değerlendirme yapan tek araç Sözel Olmayan İpuçlarını Algılama Becerilerini Değerlendirme Testi’dir. Sonuç: Bu dizgeli gözden geçirme, ruhsal bozukluklarda ve nörolojik hastalıklarda kullanılan Türkçe sosyal biliş araçları için alanyazını kapsayıcı olarak ele almıştır. Araçların yaklaşık yarısının psikometrik verileri eksiktir. Ayrıca sosyal algılamayı ölçen herhangi bir Türkçe araç yoktur. Anahtar Sözcükler: Dizgeli gözden geçirme, nöroloji, psikometri, ruhsal bozukluk, sosyal biliş

Seres Yazılım